Lòng tốt
Khi ta cho đi quá nhiều mà không được đáp lại gì, điều đó tạo ra sự mất cân bằng và sinh ra kỳ vọng. Nguồn gốc của sự kỳ vọng đến từ việc cho đi trong tâm thái thiếu thốn. Những kẻ cảm thấy thiếu thốn và mất mát chỉ luôn muốn chiếm đoạt từ người khác. Trong hoàn cảnh này, sự cho đi không có yếu tố đạo đức nào. Nếu kỳ vọng không được đáp ứng sẽ nảy sinh phẫn nộ và thù ghét.
Có những người tin rằng họ tốt, nhưng lòng tốt của họ không được đền đáp. Họ kỳ vọng người khác đối tốt với mình, nên mới cố gắng đối tốt với người khác, và điều đó trở thành một thứ giao dịch. Họ đang giao dịch lòng tốt, đây là tâm lý kinh doanh. Vì thế, lòng tốt dù trao cho bất cứ ai cũng đều không đúng chỗ, lòng tốt đó không có tính đạo đức. Lòng tốt là cách gọi của họ, nhưng đó không phải lòng tốt.
“Từ bi không phải là lòng tốt, lòng tốt không phải là từ bi. Lòng tốt là thái độ do Bản Ngã chèo kéo, nó làm mạnh Bản Ngã của bạn. Khi bạn tốt với ai đó, bạn cảm thấy rằng bạn có quyền hành bên trên. Khi bạn tốt với ai đó, có xúc phạm sâu sắc đằng sau nó – bạn làm bẽ mặt người khác và bạn cảm thấy sung sướng trong bẽ mặt của người đó. Đó là lí do tại sao lòng tốt không bao giờ có thể được tha thứ. Bất kỳ ai mà bạn đã từng có lòng tốt, cũng đều giận bạn bằng cách nào đó, ở đâu đó và nhất định trả thù. Chính bởi vì lòng tốt trên bề mặt chỉ dường như là từ bi, nhưng ở chiều sâu nó chẳng liên quan gì tới từ bi cả. Nó có động cơ kín đáo khác.”
– Osho –
Đôi khi, sự giúp đỡ dành cho người khác chỉ là cơ hội để thể hiện bản thân chứ chẳng bởi lòng tốt nào. Cần hiểu rõ, làm thế nào để có thể đối xử tốt với một người, và tình yêu thương như thế nào mới là đúng, hay thật ra chỉ để thỏa mãn cái tôi và niềm vui của bản thân, nhưng ngụy trang là lòng trắc ẩn.
Có nhiều người lạ thay, họ cho người khác một ân huệ mà khắc ghi nó như một món nợ vậy, họ cho mà không cho hẳn. Họ sẽ dành cả đời để kể về nó cho bất cứ ai để khoe về sự tốt đẹp của mình. Tại sao lại phải cố gắng chứng minh một lòng tốt? Đó là một màn quảng cáo bản thân hiệu quả: “nói có sách, mách có chứng”. Sự cho đi cốt yếu là để người ta phải dính mắc vào đó. Nó chẳng khác gì một giao dịch chờ đến ngày đáo hạn, nhưng lại được bọc lên như một món quà nhân danh lòng tốt.
Có một cách để mua được thể diện đó là bằng cách ban ơn. Ta khơi ra vấn đề cho người khác và ra tay giải quyết. Ta chỉ muốn người khác đau khổ để rồi cứu giúp họ, vì nếu mọi người xung quanh đều tự mình hạnh phúc thì ta như một kẻ vô dụng vậy. Ta ban phát lòng tốt nhưng không xét xem liệu người nhận có thực sự cần hay không. Hay đó chỉ là sự cưỡng cầu đến từ mong muốn của ta mà chẳng dựa trên một sự thấu hiểu nào. Nó mang động cơ cá nhân chứ không hướng đến ai cả. Lòng tốt chỉ là cái cớ để giải toả những khoái cảm chất chứa, chẳng có sự hy sinh thực sự nào trong đó. Vì vậy, người nhận sẽ không biết ơn, còn bản thân người cho thì lại quay ra trách móc vì không đạt được mục đích của mình.
Ta muốn tốt đẹp hay trông có vẻ tốt đẹp? Lòng tốt thực sự là những hành động trong âm thầm, không phải những gì phải cố chứng minh cho người khác thấy.
Ta thích xoáy vào cái yếu của người khác để che dấu cái yếu của bản thân. Ta cố gắng xây dựng một địa vị cao trong mắt mọi người, mà người càng yếu thì càng phải cố gồng lên. Ta thích tỏ ra khôn hơn, thậm chí còn tự cho mình vai trò giáo dục và khai sáng người khác. Ta trở nên cao quý bằng cách dìm người khác xuống, gây cho họ bao nhiêu đau khổ, nhục nhã. Họ làm sao có thể biết ơn những hành động đó mà chỉ trở nên căm ghét ta.
Chúng ta thường không cần người khác chỉ ra lỗi sai của mình. Không phải là bản thân không biết, mà bởi vì nếu người khác tôn trọng ta họ sẽ không tìm cách xát muối ta bằng những điều đó. Họ chỉ đang cố thể hiện bản thân thôi.
Niềm vui được chỉ bảo người khác thực chất xuất phát từ cái tôi, và nó tinh tế đến mức ta khó mà nhận ra điều này. Ta trở thành kẻ hiểu biết còn người nghe ở vào vị trí của kẻ ngu dốt. Trong thế gian này, lời khuyên chính là thứ duy nhất ai cũng muốn cho đi mà không phải kẻ nào cũng muốn nhận lấy.
Chúng ta cảm thấy tốt hơn nếu có người mang ơn mình. Ta thích đặt ai khác vào vai nạn nhân để làm đấng cứu rỗi, và thích đi tìm một người tổn thương để bản thân trở nên có giá trị. Đó là cách ta cảm thấy hài lòng về bản thân. Nhưng chẳng ai muốn bị giam cầm, ngay cả trong sự quan tâm. Nội tâm cảm thấy thấp kém nên luôn tưởng tượng về những điều cao cả. Những kẻ bất lực và tự ti luôn mơ về sự chở che. Kẻ muốn mang lòng thương với ai khác là kẻ vốn dĩ đáng thương nhất.
Lòng thương hại
Lòng thương hại làm cho đau khổ truyền nhiễm khắp nơi, nó gia tăng nỗi kiệt lực mà đau khổ đã du nhập vào trần gian. Sau cùng, lòng thương hại không giúp giảm mà còn làm tăng trưởng những kẻ cùng bỉ.
Những người dùng lòng thương hại để tìm kiếm sự toàn thiện, hành động của họ xuất phát từ tự mãn đạo đức chứ không phải sự đồng cảm chân thành. Nó biến người thương hại thành kẻ đứng trên, còn người được thương hại thành nạn nhân thụ động. Đôi khi, thay vì giúp người khác đứng dậy, nó khiến họ chìm sâu vào vai trò nạn nhân, đồng thời khiến người thương hại cũng mắc kẹt trong cảm xúc tiêu cực.
Kiêu hãnh là yếu tố quan trọng để con người vươn lên, đó là sức mạnh nội tại để vượt qua nghịch cảnh, nhưng lòng thương hại đã nghiền nát nó. Lòng thương hại ngăn cản quá trình này bằng cách khiến con người ỷ lại vào sự cứu rỗi bên ngoài. Lòng thương hại như căn bệnh làm lây lan sự yếu đuối.
Kiêu ngạo và tự ti
Ta không chấp nhận sự thấp kém ở người khác vì không muốn chấp nhận nó ở bản thân mình. Ở tầng nguyên do ẩn sâu, kiêu ngạo bắt nguồn từ sự tự ti. Sự tự ti thường hay xuất hiện trong dáng vẻ của sự kiêu ngạo. Đôi khi quá kiêu ngạo thì lại chứng tỏ là tự ti. Kẻ kém hơn thường hay chỉ trích, kẻ bất tài thường hay bất mãn.
Tự ti nghĩa là ta nhìn ra khoảng trống thiếu sót của mình. Chúng ta thường cảm thấy không hài lòng với bản thân mình, vậy nên cũng không cho phép hài lòng với người khác được. Không hài lòng với bản thân nên sinh ra tự ti, không hài lòng với người khác nên sinh ra kiêu ngạo. Bởi vậy mà kiêu ngạo bắt nguồn từ tự ti. Cái tôi cá nhân luôn đặt bản thân ở vị trí cao hơn người khác. Do đó, khi ta không hài lòng với chính mình, ta không thể hài lòng với người khác.
Sự ghen tị
Chúng ta luôn so sánh và không thể chịu được khi phải sống dưới cái bóng của những người ưu tú, và luôn ghen tị với họ. Vì vậy, chúng ta trở nên phấn khích khi có thể hạ bệ những người trên tầng cao xuống ngang bằng hoặc thấp hơn mình.
Sự ghen tị sâu sắc nhất không phải với những người xa lạ, mà là với những người gần gũi và thân thiết, đặc biệt là trong những mối quan hệ tương đương trong tầng bậc xã hội. Sự gần gũi và ngang bằng tạo ra một sự đồng nhất giữa ta và người khác, đó là sự bình đẳng không có tính cá nhân. Khi có sự thay đổi mang tính đột phá từ một phía làm mất đi tính bình đẳng, kết quả của sự so sánh là cảm giác ghen tị.
“Sự so sánh giúp bạn đưa ra quyết định trong cuộc sống. Nhưng nó cũng có thể khiến bạn gặp rắc rối. Vì sao lại như vậy? Vì lòng đố kỵ và sự ghen ghét được nảy sinh từ việc so sánh số phận của chúng ta với số phận của người khác.”
– Rupi Kaur –
Có những người ghen tị, họ đưa ra những lời khuyên dưới vỏ bọc lòng tốt. Nhưng ghen tị về bản chất là sự đối địch, họ không thể chấp nhận điều tốt đẹp xảy ra với người khác. Nên sẽ luôn có động lực thúc đẩy khiến họ có hành động nhằm hạ bệ người mà họ ghen tị.
Sự bất mãn
Ta luôn suy nghĩ về những thuận lợi. Thuận lợi là kỳ vọng, kỳ vọng là một ý tưởng về tương lai. Nhưng khi một rào cản gai góc đâm vỡ bong bóng ảo tưởng đó, ta chịu một cú sốc và trở nên tức giận.
Cái nội tâm tự nó so sánh và hơn thua để rồi trở nên bất mãn. Ta không thể hài lòng với người khác, không phải vì ta hơn gì họ, cũng không phải vì họ làm điều gì sai trái. Ta đi chửi mắng người khác vì bản thân không thể giải quyết vấn đề của mình. Khi bất mãn nhiều hơn hài lòng, ta đổ những dư thừa đó lên người khác.
Thật ra, cái tôi không quan tâm một người hay một việc là tốt hay xấu, nó chỉ đưa vào góc nhìn của mình những trạng thái mà nó đang có, tốt xấu do tự nó quyết định. Những gì ta thể hiện chính là những gì ta thu nhận. Khi ta phải gánh chịu một điều, ta cũng muốn dành điều đó cho kẻ khác.
Sự ích kỷ
Khi quan sát một người xa lạ, họ ở ngoài mối bận tâm của ta, nên chẳng có ràng buộc hay cảm xúc nào tồn tại và chi phối nhận định của ta, ta thật sự sáng suốt. Nhưng khi ta nảy sinh một cảm xúc với họ, sự quan sát của ta với họ bỗng bị một lăng kính cảm xúc che mờ.
Ta vẫn biết ích kỷ là gì qua quan sát và được chỉ bảo, nhưng hoàn toàn là lý thuyết. Vì là lý thuyết nên ta biết nó mà không thể nhận thức được nó. Ta nhận ra nó ở người khác nhưng không bao giờ nhận ra ở bản thân mình. Bởi vì, ta không thể tách ra thêm một tâm trí khác để tự quan sát mình. Ta chỉ nhận ra mình ích kỷ khi có một cú đánh từ thực tế làm cho mình bừng tỉnh, nếu không ta không bao giờ cho rằng mình ích kỷ, ta sẽ vô tình rơi vào nó mà không hề biết. Người có thể chọn không ích kỷ là vì bản thân anh ta đã từng ích kỷ, anh ta đã thực sự trải qua, anh ta hiểu rõ nó là gì, anh ta ghi nhớ nó và nó trở thành kinh nghiệm. Và ngược lại, khi phải trải nghiệm sự ích kỷ từ người khác, từ đó, ta cũng có thể nhận biết sự ích kỷ ở bản thân để không lặp lại nó.
Chúng ta còn giới hạn với những trải nghiệm. Vì vậy, sự đối chiếu của ta luôn là những ý nghĩ đã lỗi thời. Trải nghiệm từ người khác đến với ta chỉ là lý thuyết, là thông tin. Ta có thể tưởng tượng ra nó, nhưng sự tưởng tượng không đem lại kinh nghiệm mới, vì nó là ảo ảnh, nó không có thực, nó chỉ là trải nghiệm cũ được phóng chiếu. Ta chẳng thể học được thêm điều gì mới cả nếu không thực sự dấn thân.
Sự đồng cảm
Sự kết nối về mặt tinh thần là khi chúng ta thấu hiểu nhau dựa trên sự đồng cảm. Chúng ta gắn bó với nhau chỉ khi chúng ta có sự tương đồng, có cùng một mối quan tâm, cùng thuộc về một trải nghiệm, cùng một quá khứ,… Nếu không, chúng ta sẽ chỉ như hai kẻ xa lạ đến từ hai thế giới khác nhau, không cùng chung tiếng nói, không thể giao tiếp. Sự kết nối về lợi ích đến từ sự khác biệt, nhưng sự kết nối về tinh thần đến từ sự tương đồng.
Đồng cảm là ta hoà nhập vào cảm xúc của người khác. Ta rung động trong câu chuyện của người khác. Thực tế, sự đồng cảm chỉ có thể xảy ra ở những người có chung trải nghiệm. Làm sao ta có thể thấy đồng cảm với câu chuyện mà ta chưa từng trải qua. Không có gì sai trái nếu ta không thể đồng cảm với ai đó. Việc giả tạo với họ mới thực sự sai trái.
Sự tự tin
Sự tự tin không phải là một khả năng để có thể sở hữu hoặc không. Nó là một đặc tính đi kèm. Ta thường thấy tự tin khi chắc chắn làm được một việc nào đó. Nhưng nếu không có sự chắc chắn đó, làm sao ta có thể tự tin? Nói một cách nhân khẩu học thì sự tự tin đó là đạo đức giả, năng lực luôn phải đi trước sự tự tin. Sự tự tin không phù hợp với địa vị là sự kiêu ngạo ngớ ngẩn nhất. Một người nông dân giả làm hoàng đế sẽ chỉ là một thằng hề.
Ta không thể tự tin ở tất cả mọi mặt của cuộc sống. Tự tin chỉ xuất hiện trong những lĩnh vực và tình huống cụ thể mà ta có sở trường. Đó là sự tự tin có giới hạn và phụ thuộc vào ngoại cảnh. Khi ngoại cảnh thay đổi, khi ta không còn kiểm soát được, thì sự tự tin cũng sẽ tan biến.
Nếu ta có khả năng cho việc nào đó, ta tự tin thật sự, nếu không, ta sẽ phải diễn để lừa dối người khác. Ta luyện tập tự tin chỉ khi muốn đóng một vai cho tròn trịa. Ta thấy lo lắng vì sợ mình diễn “không đạt”. Cái gì không thật thì cảm thấy thiếu tự tin. Không biết mà cố thể hiện là biết thì thiếu cốt lõi của tự tin. Thiếu tự tin không phải vì không biết mà là vì không dám thành thật. Sự lo lắng cho vai sắp diễn, nỗi sợ không đạt yêu cầu, chính là tín hiệu rằng bản thân chưa thực sự chấp nhận được điểm yếu của mình. Khi ta ngừng diễn, nỗi sợ “không đạt” sẽ biến mất, vì không còn vai diễn nào để thất bại. Hãy tìm đến nơi nào, người nào mà ta có thể là chính mình.
Kẻ thích thể hiện thường không phải tự tin, chỉ vì thiếu thốn bên trong nên phải phô diễn bên ngoài. Bên ngoài cứng cáp thì chứng tỏ bên trong càng mỏng manh. Càng thiếu tự tin càng muốn dành vị trí đệ nhất về cho mình. Nếu đủ tự tin, ta có thể sống mà không cần quan tâm thứ hạng do kẻ khác xếp đặt.
Chỉ có những ai cảm thấy thiếu sót mới luôn nghĩ về sự hoàn hảo. Chẳng có ai thực sự cảm thấy hoàn hảo về bản thân cả, cảm giác ấy có thể đến thoáng qua, và có chăng chỉ là sự tự tin vì đã chấp nhận bản thân mình.
“Kẻ tự ti và người tự tôn không khác nhau. Đấy chỉ là hai trạng thái của một chứng bịnh nghèo kém bên trong. Kẻ kiêu ngạo là kẻ thiếu kém bên trong và cố dùng cái khoa trương để che đậy mà thôi. Ta há không nhớ câu tục ngữ “xấu hay làm tốt, dốt hay nói chữ” của người Đông phương và câu: “Thùng không thì tiếng kêu vang” của Tây phương sao? Trái lại, kẻ “đầy đủ bên trong” bao giờ cũng nhũn nhặn, khiêm tốn, làm như kẻ không biết gì.”
– Nguyễn Duy Cần –
Hơn thua
Có những người trước đây khi chưa có gì thì chẳng dám tự tin nổi. Nhưng chỉ cần đạt được chút vật chất hay thành tựu thì vội dùng những thứ ngoài thân để khoe mẽ và đi dọa mấy kẻ non dại. Dù là trước hay sau đều sống bằng hình thức, còn nội dung thì sáo rỗng và nông cạn. Những kẻ sống mà luôn dựa vào ánh nhìn của xã hội lại rất thích đi đánh giá người khác. Đó là vì mong muốn sâu thẳm nhất trong họ là muốn được công nhận.
Ta thích dùng góc nhìn phiến diện của mình để sống thay cuộc đời người khác. Thế giới này thì rộng lớn mà tâm trí cá nhân thì hạn hẹp. Mỗi chúng ta đều là những mảnh ghép của cuộc đời. Mỗi mảnh ghép đều mang trong mình một câu chuyện riêng, được hình thành từ những trải nghiệm độc đáo. Vì vậy, chớ có lấy mình làm trung tâm để đánh giá người khác, hãy tôn trọng sự khác biệt của mỗi người.
Chúng ta chỉ sống trong thế giới của bản thân mình, nên chẳng thể biết về thế giới của người khác. Điều đó khiến chúng ta phán xét và cười nhạo lẫn nhau. Những kẻ phán xét ta, chính họ giúp ta nhận ra sự khác biệt giữa ta và họ để từ đó ta tìm thấy cá tính riêng của mình. Nếu ta không biểu hiện một bản sắc, người khác sẽ tìm cách định hướng ta theo bản sắc của họ. Có rất nhiều hạng người mang đến cho cuộc đời ta nhiều bài học khác nhau, ta không nên từ chối bất cứ ai cả. Ta cũng không cần phải chứng minh bất cứ điều gì cho ai chỉ vì muốn được công nhận.
Ai cũng muốn vươn lên, mà để vươn lên thì họ phải dìm người khác xuống. Ai cũng muốn tỏ ra hạnh phúc, nên họ dùng hình tượng bản thân để đánh giá người khác. Sâu trong thâm tâm họ chỉ muốn người khác thua kém mình. Họ có thể tỏ ra tôn trọng hay khúm núm để học hỏi từ một kẻ vượt trội, nhưng họ chẳng hề thấy vui khi đối diện với điều đó.
Chúng ta tìm kiếm sự tích cực cho bản thân bằng cách trở nên tiêu cực với người khác. Ta bị bao quanh bởi rất nhiều năng lượng tư tưởng tiêu cực. Chúng bắt nguồn từ người khác, từ các sự việc quanh ta. Điều gì có thể tác động đến ta nghĩa là nó đang chi phối và làm chủ ta. Người khác nghĩ gì về ta là vấn đề của họ, nhưng nếu ta bận tâm điều đó, nó trở thành vấn đề của ta. Một sự việc có đáng để bỏ công hơn thua hoặc giải thích, hay tốt hơn là phớt lờ và im lặng không để tâm.
Dù là chọn hạ mình hoặc để cho cái tôi tự cao tự đại, ta cũng trở nên mâu thuẫn với người khác. Để người khác lấn lướt, hoặc lấn lướt người khác, không thể làm hài lòng tất cả. Vậy thì, chẳng bận tâm cao thấp, chẳng dính mắc hơn thua, cứ thuận theo tự nhiên, những gì đến tự nhiên luôn được đón nhận.
Cảm xúc là một sự tập trung và tích tụ năng lượng. Mọi bức xúc và thù hằn kéo sự chú ý của ta vào những thứ nhỏ nhặt, khiến ta mất đi tầm nhìn bao quát và nhận ra những thứ giá trị hơn.
