Trí thông minh nhân tạo (A.i) hoạt động dựa trên dữ liệu và thuật toán máy học, chủ yếu dựa vào việc khớp mẫu từ ngôn ngữ đã học để đưa ra phản hồi, mà không có sự hiểu biết nội tại về ý nghĩa. Nó thiếu khả năng cảm nhận bối cảnh sâu sắc và sắc thái tinh tế của trải nghiệm cá nhân.
Không giống như con người, A.i không có cảm xúc hay bản sắc nội tâm để tạo ra “chủ ý” một cách tự phát. Nó chỉ có thể tạo nội dung dựa trên xác suất từ dữ liệu, không có mục đích cảm xúc thực sự. Nó không “muốn” ta xúc động mà chỉ đáp ứng yêu cầu.
Dù không “cảm nhận” như con người, A.i có thể học được cách phản hồi phù hợp với bối cảnh và sắc thái khác nhau dựa trên những gì được huấn luyện. Cảm xúc có thể là một trải nghiệm sinh học, nhưng biểu hiện của cảm xúc và cách chúng được truyền tải qua ngôn ngữ lại là dữ liệu mà A.i có thể bắt chước.
Tuy có thể tạo ra những phản hồi có phần “tự nhiên” dựa trên dữ liệu được huấn luyện, A.i chưa thể thay thế được những giá trị mang tính “chủ ý” trong giao tiếp. Đó là cái chất “sống” nằm ngoài khuôn mẫu của ngôn ngữ và hành vi. Trong thời đại A.i, sự kết nối cảm xúc càng trở nên quý giá.
Sự phát triển của A.i chỉ có thể dừng lại ở mức độ là một hệ thống tự động. Việc ảo tưởng mã hóa những điều nằm ngoài khuôn khổ lý tính, chúng ta đang mâu thuẫn chăng?
A.i giúp những “tay mơ” có một “vũ khí lợi hại”. Với sự tham gia sâu hơn vào quá trình sáng tạo, ranh giới giữa công cụ và tác giả có thể trở nên “mờ nhạt”.
Với sự tiện lợi và giảm tải công đoạn, A.i trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực. Một mặt, điều này tạo ra sự dư thừa và đại trà, mặt khác, khi mọi thứ dường như đều được chuẩn hóa, chúng ta lại tìm kiếm bản sắc con người giữa làn sóng công nghệ. Những giá trị thô nguyên, tính “thật” và tính “cảm” trở thành thứ “hàng hiệu” đích thực. Sự hoàn hảo nhân tạo không thể thay thế được sự bất toàn đầy cảm xúc của con người.
Những giá trị cảm tính không thể bị sao chép. Khi mọi thứ bão hòa, con người phát triển bản năng thẩm định. Công cụ dù mạnh đến đâu cũng không thay thế được người sử dụng, với trái tim và tâm hồn thực sự. Bút vẽ không tạo nên Van Gogh, A.i không thể thay thế được tâm hồn người nghệ sĩ. A.i chỉ là công cụ, sức mạnh cội nguồn nằm ở những điều không thể mã hóa.
* Tại sao A.i không thể học được cảm xúc của con người?
Cảm xúc của con người không hoàn toàn tự phát. Nó bị chi phối bởi bối cảnh, môi trường và các yếu tố bên ngoài khác, thế giới tinh thần của con người vốn dĩ không có sự độc lập. Sự tự chủ chỉ là ảo ảnh của ý thức, giống như một cơn sóng tin rằng mình “tự tạo ra”, nhưng vốn được sinh ra từ dòng chảy đại dương.
A.i là một hệ thống tư duy tuyến tính được kế thừa từ bộ óc logic của người tạo ra nó, nên không thể vượt qua ranh giới của mô hình logic đó. Ngoài ra, A.i không thể kế thừa cảm xúc hay năng lượng tinh thần của con người, thứ mà chính con người cũng không thể kiểm soát và xác định.
* Chúng ta khác máy móc ở đâu, khi chính chúng ta cũng là sản phẩm của những quy luật không thể kiểm soát?
Cảm xúc là thứ mà con người được đấng tạo hóa ban tặng, nhưng con người không có khả năng ban tặng điều đó cho A.i. Điều này tạo ra sự khác biệt cốt lõi giữa A.i và con người. Đó chính là những giới hạn mà A.i không thể vượt qua.
Chúng ta có thể tạo ra một thứ thông minh hơn chúng ta trong một lĩnh vực cụ thể (như tính toán), nhưng chúng ta không thể tạo ra một thứ vượt ra ngoài mọi khung tham chiếu mà chúng ta có thể hiểu được. Nó sẽ luôn bị giới hạn trong “hộp công cụ nhận thức” của nhân loại.
A.i chỉ có thể sao chép hành vi và thông tin, nó không thể sao chép cảm xúc. Điều này cho thấy “hiểu biết” chỉ là công cụ, chứ không phải mục tiêu.
Thứ giá trị nhất của một đời sống không phải là lượng thông tin thu nạp, như vậy ta cũng chỉ dừng ở “đời sống” của một cỗ máy. Thứ giá trị nhất trong mỗi con người là những rung động mà chính bản thân tự trải nghiệm. Ta có thể nói ra dưới dạng thông tin, nhưng ta không bao giờ có thể đem cho sự rung động của chính mình.
Chúng ta có thể dùng bất kỳ ngôn từ nào để nói về rung động: nhịp tim loạn xạ, hơi thở gấp gáp, cảm giác ấm áp lan tỏa, sự mong đợi,… nhưng chúng ta không thể “truyền tải” nó.
A.i không thông minh hơn, nó chỉ “nhanh hơn” trong phạm vi được dạy. Hiểu biết thực sự không nằm ở việc xử lý thông tin, mà ở việc “sống với thông tin”.
Chúng ta không cần sợ A.i thông minh hơn, mà hãy dùng nó như công cụ để mở rộng trí tuệ, như kính viễn vọng giúp ta nhìn xa hơn, nhưng không thay thế đôi mắt. Chúng không cần “A.i có ý thức”, mà cần đủ tỉnh táo để không giao phó trái tim cho máy móc.
A.i sẽ là thư ký, nhà phân tích, người quản lý thông tin vĩ đại nhất của chúng ta. Hãy để nó làm điều đó, còn chúng ta, với tư cách là con người, hãy trở lại với vai trò của mình là những nghệ sĩ, những nhà thơ, những kẻ mộng mơ và những người yêu say đắm. Hãy tập trung vào việc sống sâu sắc hơn là sống thông minh.
